«Μορφές του χρόνου και του χρονότοπου στο μυθιστόρημα», του Μιχαήλ Μπαχτίν

Ο Μιχαήλ Μπαχτίν γράφει τις Μορφές του χρόνου και του χρονότοπου στο μυθιστόρημα στα 1937–1938. Η μελέτη υπερβαίνει, παρά τον τίτλο της, τα όρια του μυθιστορήματος — στις σελίδες της, ωστόσο, γίνεται λόγος και για την προϊστορία του είδους, για την πρωτόγονη κουλτούρα όλων των λαών, για τα έπη του Ομήρου, τους πλατωνικούς διαλόγους, την αττική τραγωδία, τους Λατίνους συγγραφείς, τον Δάντη… Όλα αυτά, από τη σκοπιά του συγκεκριμένου θέματος, που είναι ο χρονότοπος: μια έννοια που την ορίζει ως αδιάρρηκτη ενότητα του χρόνου με τον τόπο και που τη μελετά, όπως προειδοποιεί ο υπότιτλος, ιστορικά, τονίζοντας προπάντων το αέναο γίγνεσθαι της μυθιστορηματικής τέχνης. Θέμα μάλλον πρωτότυπο για τις λογοτεχνικές σπουδές της εποχής, όπως το διαισθάνεται και ο ίδιος ο συγγραφέας, όταν επικαλείται στον πρόλογο του βιβλίου τον χρόνο ως τέταρτη διάσταση του χώρου, όπως εκφράζεται στη θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν. Κι όμως, η χρονοτοπική προσέγγιση μοιάζει σε εμάς αυτονόητη, αν όχι κοινότοπη, αν αναλογιστούμε την κοινή πείρα του ανθρώπου. Η εμπειρική επαλήθευση της αδιάσπαστης ενότητας χρόνου και τόπου αρκεί για να δείξει ότι η παρούσα μελέτη δεν αφορά μόνο τους ειδικούς, αλλά ενδιαφέρει κάθε αναγνώστη που νιώθει την ανάγκη να γνωρίσει βαθύτερα τα λογοτεχνικά έργα.